Z Życia Szkoły

Fobia to rodzaj zaburzenia nerwicowego, który charakteryzuje się uporczywymi lękami przed określonymi sytuacjami, zjawiskami, przedmiotami, miejscami. Lęk jest subiektywny, nadmierny i często nieuzasadniony. Dziecko unika przyczyn, które go wywołują, co utrudnia mu funkcjonowanie w środowisku np. szkolnym czy rówieśniczym. Sytuacje, zjawiska, przedmioty i miejsca, które wywołują lęk w praktyce nie są niebezpieczne. Jednak dziecko przeżywa je, reaguje przesadnie, głównie niepokojem, trwogą i izolacją nawet wtedy, kiedy słyszy od rodziców, że dany obiekt czy sytuacja nie stanowi realnego zagrożenia. Zdarza się, że starsze dzieci mają świadomość irracjonalności własnego lęku.

Rodzaje fobii

ICD 10 - międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych, sporządzana przez WHO (Światową Organizację Zdrowia), wyróżnia kilka rodzajów zaburzeń lękowych w postaci fobii.

1. Agrofobia z atakami paniki lub bez - jest to lęk przebywania na otwartej przestrzeni, przed wyjściem z domu, przed tłumem i miejscami publicznymi. Dziecko czy nastolatek cierpiący na agrofobię odczuwa niepohamowany lęk przed przebywaniem w nieznanym otoczeniu, ale też wszędzie tam, gdzie nie ma poczucia kontroli nad sytuacją np. otwarta przestrzeń, zatłoczony autobus. Zdarza się, że osoby cierpiące na agrofobię przeżywają tzw. podwójny lęk. Raz przed przebywaniem w nieznanym otoczeniu, a dwa przed ewentualnym atakiem paniki, który może wystąpić właśnie z tego powodu. Dlatego agrofobia może przekształcić się w tzw. fobię społeczną.

2. Fobia społeczna - lęk społeczny u dzieci dotyczy głównie obawy przed kontaktami z rówieśnikami i sytuacjami kontaktu z innymi ludźmi. Cechy lęku społecznego to:

- obawa przed znalezieniem się w centrum uwagi,
- obawa przed powiedzeniem czegoś głupiego, skompromitowaniem się przed innymi,
- obawa, że np. w szkole dziecko będzie długo zwlekać z udzieleniem odpowiedzi na pytanie; jeśli uczeń decyduje się jej udzielić, mówi bardzo cicho i niepewnie,
- obawa przed jakąkolwiek ekspozycją społeczną – recytacja wierszyka, występ przed publicznością nawet na przyjęciu rodzinnym, udzielanie odpowiedzi na forum itp.

W głowie dziecka pojawiają się i kręcą różne niepokojące myśli, które wzmacniają lęk, np.
- co o mnie powiedzą, pomyślą,
- jak się odezwę, to na pewno powiem coś głupiego, niezwiązanego z tematem i się skompromituję,
- na pewno wszyscy widzą, jak się denerwuję, jak trzęsą mi się ręce i jak pot zalewa mi czoło.

Fobia społeczna powoduje, że dziecko jest nadmiernie skupione na sobie, nieustannie analizuje jak mówi, jak wygląda, jak się zachowuje, jak go odbiorą inni. W skrajnych przypadkach nasze dziecko unikając kontaktu z innymi, może twierdzić, że interakcje społeczne nie są mu potrzebne. Warto wiedzieć, że dziecko z fobią społeczną ma zupełnie dobre i poprawne relacje z najbliższą rodziną, a nawet może mieć kilku dobrze znanych kolegów czy koleżanek. Dlatego też trudności w postaci fobii społecznej mogą być długo niezauważane.

3. Fobie specyficzne - dotyczą przeżywania silnego lęku, kiedy dziecko styka się z konkretnymi przedmiotami, obiektami lub zjawiskami np.
- zwierzęta, ptaki, owady, grzyby, grzmoty, burze, pioruny itp.,
- małe zamknięte przestrzenie,
- widok krwi,
- zastrzyki.

Zdarza się, że dzieci z fobiami specyficznymi są wyśmiewane oraz traktowane z ironią czy dystansem, co jest dla nich dodatkowym obciążeniem. Warto pamiętać, że już same objawy lęku powodują u dziecka duży poziom dyskomfortu, dlatego wsparcie, troska i życzliwość ze strony otoczenia ma duże znaczenie, aby poradzić sobie z zaburzeniem.

4. Zaburzenia lękowe z napadami paniki, które występują głównie u nastolatków. Objawy to okresowe ataki paniki, czyli epizody silnego lęku oraz fizyczne doznania tego lęku, np. zawroty głowy, kołatanie serca, brak tchu. Ataki paniki występują u nastolatka bez wyraźniej przyczyny, a on sam stara się unikać miejsc, w których kiedyś miał atak. Często ma też przekonanie, że trudno będzie mu się wydostać i otrzymać pomoc, jeśli się w takim miejscu znajdzie. Nastolatek może unikać np. wyjść do kina, podróży środkami komunikacji miejskiej lub z obawy przed wystąpieniem ataku paniki, nie brać udziału w wydarzeniach szkolnych czy spotkaniach.

Jak pomóc dziecku?

Dla dorosłych dziecięce lęki mogą wydawać się irracjonalne. Jednak musimy mieć świadomość, że dla dziecka są one prawdziwe i nie można tego bagatelizować ani deprecjonować.

Co może zrobić rodzic?

1. Wysłuchać dziecko z cierpliwością i życzliwością.
2. Nie stosować tzw. „terapii szokowej”, czyli próby celowego narażania dziecka, aby zmierzyło się bezpośrednio z czynnikiem lękotwórczym.
3. Czytać bajki terapeutyczne, które odnoszą się do konkretnej sytuacji danego lęku.
4. Normalizować reakcje lękowe, czyli rozmawiać z dzieckiem o tym, że lęk jest emocją, która jest powszechnie przeżywana i która pomaga nam ocenić poziom zagrożenia w niektórych sytuacjach.
5. Uczyć dziecko dostrzegania wskazówek z ciała i myśli, które świadczą o zbliżającym się lęku i stosowania wówczas technik relaksacyjnych, głębokich oddechów przeponowych, które uspokajają nerw błędny.
6. Stosowanie Mindfulness, jogi dla dzieci.
7. Można wspólnie z dzieckiem ćwiczyć rozwiązywanie problemów. Taki trening należy robić „na zimno”, kiedy dziecko jest spokojne. Składa się on z następujących kroków:

- określenie, na czym polega problem,
- znalezienie wielu możliwych rozwiązań, nawet irracjonalnych, zapisanie ich na zasadzie tzw. burzy mózgów,
- wybranie 2-3 najlepszych rozwiązań zdaniem dziecka,
- ocena zysków i strat dla każdego wybranego rozwiązania,
- wybór i zaplanowanie działań,
- ocena efektów.

Leczenie dzieci z zaburzeniami lękowymi

Leczeniem fobii dziecięcych zajmuje się lekarz psychiatra dziecięcy. To on stawia diagnozę, czyli ocenia, z jakim rodzajem zaburzenia lękowego mamy do czynienia. Decyduje też, czy wskazane jest leczenie farmakologiczne. Zwykle lekarz psychiatra wskazuje potrzebę konsultacji u psychologa klinicznego lub zaleca leczenie psychoterapeutyczne. W psychoterapii stosowane są najczęściej następujące metody:

- psychoedukacja, aby dziecko zrozumiało naturę lęku,
- treningi relaksacyjne, aby dziecko nauczyło się radzić sobie z objawami somatycznymi,
- metody behawioralne, czyli stopniowa ekspozycja dziecka na sytuacje, które wywołują nadmierny lęk,
- poznawcze identyfikowanie i weryfikowanie myśli wywołujących lęk.

Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży to dość częsta przyczyna zgłaszania się rodziców z dzieckiem do specjalisty. Im wcześniej zostaną rozpoznane objawy i przyczyny lęku, tym szybciej będzie można podjąć działania interwencyjno-pomocowe. Zaburzenia lękowe mogą znacznie utrudniać dziecku rozwój i funkcjonowanie. Dlatego szybkie reagowanie ma znaczenie nie tylko profilaktyczne, ale może też oszczędzić dziecku niepotrzebnych cierpień i zranień emocjonalnych.

Literatura:
1. One są wśród nas - dziecko z zaburzeniami lękowymi. ORE. Warszawa 2010
2. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD 10. Wydawnictwo Vesalius. Kraków 2010.
3. https://centrum-poznawcze.pl/fobie-specyficzne-u-dzieci/- dostęp 05.09.2020.
4. http://rodziceidzieci.com/zaburzenia-lekowe-fobie-proste-lek-separacyjny-lek-spolecznyzaburzenie-obsesyjno-komplusyjne-ptsd- dostęp 05.09.2020